«Бэлэн буряад хэлэн»: Буряадта олон хүүгэдэй эжы түрэл хэлэнэй яряанай толи зохёогоо

Уласта буряад хэлэндэ ядамаггүй һурахаар«Толи» гэһэн суранзан хабтаһануудые зохёогоо. Үнгэтэ гоёор шэмэглэгдэнхэй эдэ хабтаһанууд хэнииешье хашараангүй, өөрын хүсөөр хэлэ шудалхада туһатай. Тэрэниие олон хүүгэдэй эжы зохёон бүтээгээ юм. Энээн тухай тодорхойгоор - Восток-Телеинформ гэһэн мэдээсэлэй агентствын толилолго соо.

Тус «Толи» хадаа хүргөөбэртэ няадаг суранзан хабтаһануудай согсолбори болоно. Үнгэтэ гоёор бүтээгдэнхэй хадаа үхибүүдэй анхарал абаһаар татаадхина. Тон түрүүн суранзан хабтаһанууд дээрэ бэшэ, харин юрэ А4 хэмжүүрэй саарһан дээрэ буряад хэлэндэ һургаха эхин мэдээнүүд бэшэгдэһэн байгаа. Тэдээниие Людмила Будаева зохёогоо юм. Гурбан хүүгэдэй эжы мүнөө одхон үхибүүгээ хараха амаралтада байна. Тиин үнгэрһэн үбэл 8-тай ба 10-тай хүбүүдээ буряад хэлэндэ һургаха гэжэ шиидэһэн юм.

Яагаад иимэ бодол түрөөб

- Хүүгэдни буряадаар оройдоошье дуугардаггүй байһан аад, эдэ хабтаһануудай туһаар яһала хэлэтэй болоо, - гэжэ Людмила Будаева хэлээ. - Үнгэрһэн үбэл, декабрь соо, түрэл хэлэндэнь һургаха гэжэ шиидээд, нэгэ хэды үгэ А4 саарһан дээрэ барлажа, хүргөөбэртэ үлгөөб.

Уданшьегүй үрэ дүн туйлагдаа. Людмилын үхибүүд долоон хоногой үнгэрхэдэ, хүргөөбэртэ нюдэн доронь үлгөөтэй байһан бүхы үгэнүүдые сээжэлдэжэрхёод байгаа. Тиихэдэнь залуу эжы удаадахи бүлэг үгэнүүдые үлгөө.

- Тэдэнииемни баһа түргөөр сээжэлдээ. Иимэ аргын ашаг үрэтэйе ойлгоходоо, наһанаймни нүхэр элдэб янзын сэдэбүүдээр үгэнүүдые бүлэглэхые дурадхажа, «Хубсаһан», «Эдеэ хоол», «Тоонууд» гэхэ мэтэ бүлэг үгэнүүд бэлдэгдээ. Үхибүүдэйнгээ ехэ бэлээр үгэнүүдые хадуужа абахадань, манайхинай шадаа хада ондоошье хүүгэд шадаха гэжэ ойлгообди.

Людмила дүрбэн һарын туршада үгэнүүдые бүлэглөө юм.

-Жэшээнь, 20-30 амитадай нэрэнүүдые абаад, таараха мэдүүлэлнүүдые зохёогооб. Бүлэг бүхэнөөр иимэ ажал хэгдэжэ, үгэнүүдэй ба мэдүүлэлнүүдэй һан нөөсэлэгдөө. Удааньшэмэглэгшэ Александр Ламуевта үнгэтэ гоё хабтаһануудые зохёолгоод, июль һарада хэблэлэй үйлэдбэридэ тушаагаабди.

Толиин онсо шэнжэнүүд

Мүнөө толи 35 хабтаһанһаа, 894 үгэһөө ба 118 мэдүүлэлһээ бүридэнэ. Согсолборидонь үхибүүнэй хэлэлгэдээ абаһаар хэрэглэхээр тон юрын ба дэлгэрэнги үгэнүүд оронхой. Тэдэ 28 сэдэбтэ хубаагданхай. Людмила Будаевагай онсолһоор, энэ толиин туһаар буряад хэлэ бэлэхэнээр шудалхаар юм. Һуралсалда нэгэ жэл хараалагданхай.

Людмилын һанамжаар, толиин ашаг үрэтэй байһанай гол шалтагаан хадаа хабтаһанууд ходо хүүгэдэй нюдэн доро байдаг. Тиимэһээ тэдэүгэнүүдые ходо дабтажа байха, нюдөөрөө хадуужа абаха аргатай. Хэрбээ түрэлхидэй үхибүүдтэеэ суг хамта үгэнүүдые сээжэлдээ һаань, үшөө шэхээрээ хадуужа абаха юм.

- Һайнаар хадуужа абахынь тула хүргөөбэртэ хоёрһоо олон хабтаһа нэгэ доро няаһанай хэрэггүй. Тон шухалань гэхэдэ, уялгалжа тад болохогүй. Үхибүүд хашуулха дурагүй ха юм. Баалаа һаатнай, шудалхаяа арсаха, - гэжэ Людмила тэмдэглээ. – Эдэ хабтаһанууд үнгэтэ гоё, һонирхолтой һэн тула хүүгэдэйшье, томошуулайшье дура татаха.

Хабтаһануудай үшөө нэгэ һайн тала гэхэдэ, үхибүүдтомошуулай туһагүйгөөр, өөһэдөө шахуу үгэнүүдые сээжэлдэхэ аргатай. Мүнөөнэй түрэлхидэй ходо сүлөөгүй байдагые хараада абабал, энэнь ехэ һайшаалтай.

- Үхибүүдээ түрэл хэлэндэнь һургаха гэжэ шиидэхэдээ, ном һудар бэдэржэ эхилээ һэм. Гэртэмни 1-дэхи ангиин буряад хэлэнэй ном олдоо. Тэрээгээр зааха гэхэдээ, үхибүүнтэеэ сугтаа һуужа үзэхэ, даабаринуудыень ойлгуулжа, оршуулжа үгэхэ баатай болооб. Теэд намда – олон хүүгэдтэй эжыдэ тиимэ элбэг саг үгы ха юм. Үхибүүдни үшөө баганууд, одхонтоёо амаралтада һуунаб. Тиин иимэ хабтаһанууд дээрэ толи зохёоһонойхи яһала гарасалдаа гээшэб.

Мүнөө тус толи «Вконтакте» сүлжээгээр захихада болохо. Гадна «ZAM» ба бэшэгэй хэрэгсэлэй ба номуудай «Полином» дэлгүүрнүүдтэ наймаанда табихаар хэлсэнхэй. Людмилын суг ажаллаха тухай дурадхал оруулхада, тэдэ дуратайгаар зүбшөөлөө үгөө юм.

- Интернедтэ толи даб дээрээ мэдээжэ болоодүй. Ехэнхидээ хүнүүд бэе бэеһээ дуулаад, худалдажа абадаг, - гэжэ Людмила Будаева тэмдэглээ. – Грантда хабаадаха байгаат гүүлэнхэйбди. Теэд би хубиин хэрэг эрхилэгшээр һаял бүридхэлдэ абтааб. Дэмжэлгэдэ хүртэхын тулажэл хүлеэхэ ёһотойб.

Буряад хэлэ хүгжөөлгэ

Энээнһээ урид Буряадта Улас түрын «Бэлиг» түбэй оршуулгын албан нэрэ томьёонуудай суглуулбари бэлдээ һэн гэжэ һануулая.

Уласта буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэ Буряадай Болбосоролой болон эрдэм ухаанай яаманай зохёон бэлдэһэн программын хэмжээндэ бэелүүлэгдэдэг юм. Программа гүйсэдхэгшэдэй нэгэн хадаа тус яаманай байгуулһан ба«Үндэһэн хэлэнүүдые болон угсаата соёлой шэглэлтэй бусад зүйл шудалалгые дэмжэхэ талаар Улас түрын «Бэлиг» түб» гэһэн гүрэнэй бюджедэй эмхи зургаанай бүридэлдэ ородог Буряад хэлэ хүгжөөхэ талаар Улас түрын түб болоно.

Түб һуралсалай шэнэ ном хэрэгсэл зохёон бүтээлгэдэ туһалдаг, грантнуудта мэдүүлгэ оруулхада, зүбшэл заабари үгэдэг юм. «Буряад Уласта 2021-2030 онуудта буряад хэлэ сахин хүгжөөлгэ» гэһэн программабуряад хэлэ дэмжэхэ хэрэгые үргэлжэ ба эмхитэй болгохо, мэдээсэлэй-харилсаанай оршондо тэрэниие эдэбхижүүлхэ, буряад хэлэ хүгжөөлгын талаар уласхоорондын ба можонууд хоорондын суг ажал эрхилхэ зорилгонуудта шэглүүлэгдэнхэй.

Тиихэдэ тус гүрэнэй программын ба грантнуудай ашаар һуралсалай хэрэгсэлнүүд зохёогдодог, буряад хэлэ заадаг болбосоролой эмхи зургаанууд жэлһээ жэлдэ олошордог, багшанарые ба оюутадые урмашуулха нютаг можын хэмжээнүүд абтадаг юм.

Анастасия Шадрина, Восток-Телеинформ

Заметили опечатку? Выделите ошибку и нажмите Ctrl+Enter.